شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که با وجود صرف زمان زیاد و تلاش فراوان، در دروس خود به نتایج مطلوب نمی‌رسید! ممکن است شیوه مطالعه شما برمبنای روش‌های نادرست قدیمی باشد. از جمله‌ شیوه‌های جدید، روش مطالعه PQ4R مخفف (Preview، Question و چهار کلمه با R شاملRead, Reflect, Recite و Review) است. این روش با تمرکز بر چند اصل مهم به یادگیری عمیق‌تر و تثبیت بهتر مطالب کمک می‌کند و با ایجاد یک برنامه مطالعه منظم و هدفمند، فرآیند یادگیری را موثر می‌سازد.

PQ4R توسط دو روان‌شناس به نام‌های توماس ای. ال و رابینسون اچ. ای طراحی شد تا دانش‌آموزان بهتر بتوانند مطالب را بفهمند و به خاطر بسپارند.

روش مطالعه PQ4R چیست؟

روش مطالعه PQ4R یا روش مطالعه پس ختام یک شیوه‌ یادگیری است که به جای خواندن منفعلانه‌ متن، فرد را به فکر کردن وادار می‌کند. این روش دارای شش مرحله‌ زیر است:

1. پیش خوانی Preview: قبل از مطالعه‌ دقیق، یک نگاه سریع به عنوان‌ها، تیترها و تصاویر بیندازید تا دید کلی نسبت به موضوع پیدا کنید.
2. پرسش Question: برای هر بخش، سوال‌هایی در ذهن خود طرح کنید تا هنگام خواندن، هدفمندتر پیش بروید.
3. خواندن Read: متن را با دقت و با هدف پاسخ دادن به پرسش‌های خود مطالعه کنید.
4. تامل Reflect: درباره‌ مطالب خوانده‌شده فکر کنید و ارتباط آن را با دانسته‌های قبلی‌تان بسنجید.
5. از حفظ بیان کردن Recite: آنچه فهمیده‌اید را بدون نگاه کردن به متن، با زبان خودتان بازگو کنید.
6. مرور Review: همه‌ مطالب را مرور کنید تا یادگیری‌تان تثبیت شود.

مزایای روش مطالعه PQ4R

• این شیوه به افرادی که در به‌خاطر سپردن مطالب مشکل دارند کمک می‌کند تا موضوعات درسی را در ذهن‌شان تثبیت کنند.
• استفاده از روش مطالعه پس ختام در هر پایه و رشته‌ تحصیلی ساده و قابل ‌اجرا‌ است و محدودیت سنی یا سطحی ندارد.
• دانش‌آموزان با این روش یاد می‌گیرند حین مطالعه پرسش بسازند و اطلاعات تازه را با دانسته‌های قبلی‌شان پیوند دهند.
• تمرکز و توجه هنگام خواندن مطالب بالا می‌رود و علاقه‌مندی به یادگیری بیشتر می‌شود.
• این شیوه یادگیری فعال را در دانش‌آموزان پرورش می‌دهد.

یادگیری و اجرای روش مطالعه PQ4R

در قسمت قبلی توضیح مختصری دادیم. برای اجرای دقیق این روش باید طبق مراحل زیر پیش بروید:

1.    پیش مطالعه یا نگاه کلی

وقتی پیش از خواندن دقیق درس‌ها به مطالب نگاهی اجمالی می‌اندازید، ذهن شما مسیر را بهتر می‌شناسد و آمادگی بیشتری پیدا می‌کند. پیش ‌مطالعه در واقع دیدی عمومی از موضوع به شما می‌دهد و کمک می‌کند تا ساختار و هدف هر بخش را بشناسید.

در این مرحله، توصیه می‌شود دانش‌آموزان تیترها، زیرعنوان‌ها، تصاویر و پاراگراف‌های آغاز و پایان را مرور کنند.

2.    پرسش

بعد از نگاه اجمالی در روش مطالعه پس ختام، وقت آن است که درباره‌ آنچه دیده‌اید، سوال بپرسید. نکات کلیدی چیست؟ انتظار دارید چه چیزهایی یاد بگیرید؟

این پرسش‌ها کمک می‌کند تا هنگام مطالعه فعال‌تر باشید و درک بهتری از مطالب داشته باشید.

3.    خواندن

در این مرحله، متن را با دقت بخوانید و بخش‌های مهم را مانند زمانی‌که یادداشت برداری برای کنکور انجام می‌دهید، جایی بنویسید.

اگر کتاب به شما تعلق دارد، در حاشیه‌ آن یادداشت کنید یا قسمت‌های مهم را علامت بزنید؛ در‌غیر اینصورت، نکات را روی کاغذ جداگانه ثبت کنید.

4.    تامل و بازنگری

در این مرحله، درباره‌ آنچه خوانده‌اید، فکر کنید. بخش‌های مختلف چطور به هم مرتبط هستند؟ این اطلاعات جدید چه ارتباطی با آموخته‌های قبلی شما دارد؟ آیا همه‌ نکات مورد انتظار را پیدا کردید یا مطلبی غافلگیرتان کرده است؟

5.    از حفظ خواندن

بعد از مطالعه، مطالب را به زبان خود بازگو کنید، برای کسی توضیح دهید یا بدون نگاه به متن، نکات کلیدی را بنویسید. نوشتن و گفتن با کلمات خود، حافظه را تقویت می‌کند و فهم مطلب را عمیق‌تر می‌سازد.

6.    مرور

در آخر، دوباره نکات مهم را مرور کنید. آیا به پرسش‌های اولیه پاسخ داده شد؟ آیا موضوع را کامل فهمیده‌اید؟ این بازخوانی پایانی اطلاعات را در ذهن تثبیت می‌کند.

نکات مهم روش مطالعه PQ4R

• بهتر است پیش از شروع روش مطالعه پس ختام، زمان مشخصی برای هر مرحله (پیش‌مطالعه، پرسش، خواندن و …) تعیین کنید.
• هنگام اجرای هر مرحله، عوامل حواس‌پرتی مثل تلفن همراه یا سر و صدا را حذف کنید تا ذهن‌تان درگیر نشود.
• سوالاتی بسازید که فقط به جواب‌های سطحی محدود نباشد؛ مثلاً «چرا» و «چگونه» را زیاد به کار ببرید تا فهم شما از مطالب عمیق‌تر شود.
• نکات کلیدی را خلاصه‌وار و به زبان خودتان بنویسید.
• سعی کنید بین مطالب جدید و مطالعات قبلی پیوند برقرار کنید تا بهتر به آن‌ها مسلط شوید.
• بعد از هر بخش، مطلب را بدون نگاه به متن برای خودتان توضیح دهید.
• بلافاصله پس از مطالعه و همچنین چند روز بعد، یک مرور سریع داشته باشید.
• بعد از هر جلسه بررسی کنید کدام مرحله سخت‌تر بود و چگونه می‌توانید دفعه بعد بهتر انجام دهید.
• با استفاده از تصاویر و مثال‌های شخصی این روش را برایتان جذاب سازید.