برای اغلب دانش‌آموزان، مسیر آمادگی برای کنکور چالشی بزرگ است که به برنامه‌ریزی دقیق و تمرکز بالا نیاز دارد. در این راه یادگیری اصول خلاصه نویسی برای کنکور یکی از موثرترین آن‌ها جهت مدیریت بهتر زمان و انرژی شما در مسیر کنکور محسوب می‌شود.

خلاصه نویسی در کنار آنکه به تثبیت بهتر مطالب کمک می‌کند؛ در دوران جمع ‌بندی و کنکور نیز به یاری شما می‌آید تا در سریع‌ترین زمان ممکن به مرور مطالب مهم بپردازید.

خلاصه نویسی چیست؟

خلاصه نویسی به معنای نوشتن نکات مهم و مفاهیم کلیدی هر مبحث به‌صورت فشرده و هدفمند است. در این روش با فیلتر کردن مطالب اضافی و پراکنده یک فصل یا درس، تنها موارد مهمی را که به درک کلی از آن موضوع کمک می‌کند یادداشت می‌کنید. 

هدف از یادداشت برداری برای کنکور این نیست که متن کتاب را دوباره بنویسید. بلکه باید با استفاده از جملات کوتاه، نمودارها و نکات کلیدی، یک متن مفید برای دوران مرور ایجاد کنید.

نکته مهم این است که خلاصه‌ها باید ساده، مفید و منسجم باشند که حتی هفته‌ها یا ماه‌های بعد فقط با یک نگاه سریع به آن‌ها بتوانید به اصل مطلب پی ببرید.‌

مراحل خلاصه نویسی برای کنکور

از نظر ما مهم‌ترین مراحل خلاصه نویسی کنکور شامل موارد زیر است:

مرحله اول: مطالعه‌ی دقیق متن

برای آنکه درک کاملی از یک مبحث پیدا کنید، باید آن ‌را بیش از یک بار و با توجه به نکات زیر بخوانید:

• مرور اولیه را برای آشنایی با موضوع کلی و ساختار مقاله انجام دهید.
• مطالعه‌ی دقیق باید با علامت‌گذاری نکات مهم و یادداشت‌برداری همراه باشد.
• مرور نهایی برای تثبیت مفاهیم کلیدی و بازخوانی بخش‌هایی که پیچیده یا مبهم هستند، دارای اهمیت زیادی است.

مرحله دوم: بخش‌بندی متن

برای فهم بهتر مطالب بهتر است متن را به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم کنید.

به‌طور‌مثال، کنار هر پاراگراف یک واژه یا عبارت بنویسید که نشان دهد آن پاراگراف درباره چه چیزی صحبت می‌کند. اگر چند پاراگراف به یک موضوع مشترک می‌پردازند، آن‌ها را با هم گروه‌بندی کنید.

مرحله سوم: استخراج نکات مهم هر بخش

در این مرحله از خلاصه نویسی برای کنکور، باید هر قسمت از یک درس را بررسی و مهم‌ترین نکات آن را شناسایی کنید.

یادتان باشد خلاصه‌نویسی به معنای بازنویسی تمام پاراگراف‌ها نیست، بلکه فقط باید اطلاعات اصلی و ضروری را بنویسید و از جزئیات اضافی بپرهیزید.

مرحله چهارم: نگارش خلاصه

اکنون که نکات کلیدی را یافته‌اید، وقت آن رسیده که آن‌ها را به زبان خودتان بنویسید. بهترین روش در این مرحله آن است که برداشت شخصی‌تان از مطالب مهم را بازنویسی کنید.

مرحله پنجم: مقایسه خلاصه با اصل مطلب

در نهایت یک بار دیگر خلاصه را بخوانید و آ‌ن ‌را با اصل مطلب مقایسه کنید تا مطمئن شوید هیچ نکته ضروری را از دست نداده‌اید و خلاصه‌ شما کامل و بدون نقص است.

انواع تکنیک‌های خلاصه نویسی کنکور

مهم‌ترین تکنیک‌هایی که در خلاصه نویسی برای کنکور می‌توانید بکار بگیرید، شامل موارد زیر است:

روش مختصرسازی

شیوه‌ی مختصرسازی یا BRIEF راهکاری مرحله‌ به ‌مرحله برای ساده‌سازی متون پیچیده است. با استفاده از این تکنیک هر بخش از اطلاعات به شکلی هدفمند دسته‌بندی می‌شود تا در نهایت، خلاصه‌ای دقیق، منسجم و قابل فهم در اختیار داشته باشید.

در آغاز به بررسی کلی متن بپردازید، سپس نکات اساسی را بیرون بکشید و به سراغ جزئیات کلیدی مانند آمارها یا مثال‌های مهم بروید.

بعد از شناسایی پیام اصلی متن، خلاصه را مرور کنید تا از کامل بودن آن مطمئن شوید. مراحل این روش به‌صورت زیر است:

1. بررسی پیش‌زمینه و هدف نویسنده
2. پیدا کردن نکات کلیدی
3. یادداشت دقیق اطلاعات مهم
4. فهم پیام محوری محتوا
5. مطالعه نهایی برای بازبینی و اصلاح

تکنیک خلاصه‌سازی به‌صورت مرحله به مرحله

در این روش، اطلاعات به صورت تدریجی و چندلایه ساده‌سازی می‌شوند. برخلاف تلاش برای استخراج همه چیز در یک‌ مرحله، این تکنیک به شما کمک می‌کند در هر گام مهم‌ترین موارد را نگه دارید. با هر دور بازخوانی، حجم داده‌ها کمتر و تمرکز شما بیشتر می‌شود تا در پایان، چکیده‌ای کاملاً شفاف و منسجم به‌دست آید.

نقشه‌ی ذهنی

اگر با مطالب پیچیده روبه‌رو هستید، ساختن نقشه‌ ذهنی بهترین راه برای تجسم روابط میان مفاهیم است. این روش به شما کمک می‌کند مطلب را بهتر درک کنید و خلاصه‌ای معنادار بسازید.

برای ایجاد نقشه ذهنی در ابتدا موضوع اصلی را بنویسید و اطلاعات بیشتر را به‌صورت شاخه‌بندی شده به آن اضافه کنید. بدین‌ ترتیب، مهم‌ترین نکات مربوط به هر موضوع را به‌صورت خلاصه خواهید داشت.

تکنیک پرسش‌محور

الگوی معروف 5W1H (چه کسی، چه چیزی، چه زمانی، کجا، چرا، چگونه) برای نظم‌دهی منطقی به اطلاعات بسیار کاربردی است. این روش به شما کمک می‌کند تا هیچ نکته‌ی مهمی را از قلم نیندازید. با پاسخ به هر کدام از این پرسش‌ها، خلاصه‌سازی برای شما آسان می‌شود. مراحل اجرای این تکنیک به‌صورت زیر است:

1. طراحی سوالات کلیدی بر اساس 5W1H
2. جستجوی پاسخ‌ها در متن
3. سازماندهی اطلاعات گردآوری‌شده
4. تنظیم یک خلاصه‌ی نهایی و منظم

مدل گام‌به‌گام SQ3R

اگر دنبال روشی دقیق و ساده برای خلاصه‌نویسی هستید، مدل SQ3R یک راه عالی است. این مدل برخلاف روش‌های سنتی، تعامل شما با متن را افزایش می‌دهد. مراحل اجرای آن به‌صورت زیر است:

1. بررسی اجمالی: مرور کلی سرفصل‌ها و نکات کلیدی
2. طرح سوال: تولید سوالات هدفمند از متن
3. مطالعه: خواندن دقیق مطلب برای یافتن پاسخ
4. بازنویسی: بازنویسی نکات اصلی با زبان خودتان
5. مرور نهایی: بازبینی نکات و تکمیل خلاصه

در خلاصه نویسی به چه نکاتی باید توجه کرد؟

مهم‌ترین نکاتی که در خلاصه نویسی برای کنکور باید مورد توجه دهید، شامل موارد زیر است:

• برای نوشتن یک خلاصه کامل در ابتدا باید مطالب را خوب بخوانید.
• نکات کلیدی متن را بیابید.
• در ابتدا یک پیش‌نویس تهیه کنید.
• خلاصه‌ باید کوتاه و جامع باشد؛ بنابراین، توضیحات اضافی را حذف کنید.
• سعی کنید با زبان خودتان بنویسید، اما معنای متن را تغییر ندهید.
• از جملات ساده و کوتاه استفاده کنید.

زمان مناسب شروع خلاصه نویسی برای کنکور

بهترین زمان برای آغاز خلاصه‌نویسی برای کنکور سال‌های آخر دبیرستان است.

در نگاه اول، ممکن است نوشتن خلاصه‌ کار زمان‌بری به‌نظر برسد و احساس کنید که وقت‌تان را هدر می‌دهید. اما حقیقت این است که شما با این کار، در حال ذخیره‌ زمان برای آینده هستید.

وقتی به ماه‌های آخر کنکور می‌رسید، متوجه می‌شوید که خلاصه‌نویسی چقدر از اتلاف وقت جلوگیری می‌کند. آن زمان‌هایی که صرف خلاصه‌سازی مطالب کرده‌اید، حالا به ابزاری مناسب برای مرور سریع و جمع‌بندی در روزهای سرنوشت‌ساز تبدیل شده‌اند.